Seferi Namazlar

Sefer mesafesi kadar gitmek kasdiyle yola çıkan kimseye, yerleşim bölgesinden dışarı çıktığı andan itibaren, dini tabirle yolcu anlamında, “müsafir” veya “seferî” denmektedir. Müsafir durumunda olmayan kimseye ise “mukim” denir. Seferî kimselerin dört rekatlı farz namazları, ikişer rekat kılması gerekmektedir.

Sefer Mesafesi

Kişinin seferi sayılabilmesi için gereken en az yol mesafesi, Hanefî fıkıh kaynaklarında günde altı saat yaya yürüyüş esas alınarak, “üç günlük yol” olarak ifade edilir. Bu da toplam onsekiz saattir. Normal yaya yolculuğunda saatte beş kilometre yol alındığından, toplam sefer mesafesi 90 km. tutmaktadır.

Şafii, Malikî ve Hanbelî mezheplerine göre ise, en az sefer mesafesi onaltı fersahtır. Yani bugünkü ölçülerle 89 km’dir.1 Şu halde asgari sefer mesafesi, dört mezhebe göre de 90 km civarında sabit kalmaktadır.

Sefer mesafesi yola çıkan bir seferî, gittiği yerde tek yerleşim merkezinde, en az onbeş gün kalmaya karar verse, bu karardan itibaren müsafirlikten çıkarak mukim olmuş sayılır. (Şafiîlerde giriş-çıkış günleri hariç, tam dört gün ikamete niyetlenen kimsenin, müsafirliği bitmiş sayılmaktadır).

Seferîliği sona erdirecek ikamete karar vermedikçe, aylarca bir yerde kalan kimse, yine seferî durumundadır. Yolculuk mesafesi gitmeye karar vermeden yol alan kişi, ne kadar gitse de müsafir hükmüne girmez. Yürüyüşle onsekiz saatlik olan sefer mesafesini, bir vasıtayla çok kısa zamanda almak da sefer hükmünü değiştirmez.

Vatan Meselesi

Bir kimsenin doğup büyüdüğü veya sürekli yurt edinip yerleştiği yere “vatan-ı aslî” denir. Herhangi bir sebeple, en az onbeşgün olmak üzere bir süre kalacağı yere de “vatan-ı ikamet” denir. Memurluk, işçilik, öğrencilik gibi vazife icabı uzun müddet ve yıllarca kalınan yerler de temelli yerleşme kararı olmadıkça ikâmet vatanıdır, yani vatan-ı aslî değildir.

Seferden dönen kimse, aslî vatana girmesiyle, hiç ikamet niyeti olmasa da mukim olmuş sayılır ve namazları kısaltmadan kılar. Yoldan dönüp gelinen yer vatan-ı ikamet ise, orada yine en az onbeş gün (Şafiîlere göre dört gün) ikamet niyeti olmadıkça, müsafirlikten çıkılmış olmaz.

Bir kimse, aslî vatanını terkedip, başka bir yerde temelli kalma niyetiyle yerleşmiş olsa, orası vatan-ı aslîsi olur ve önceki mekânı aslî vatan olmaktan çıkar. Ancak ayrı yerlerde ailesi veya lüzumlu eşyasıyla, daima yerleşim ve kullanıma hazır, ikamete elverişli evleri bulunan kimsenin, bu yerleri de vatan-ı asli sayılır.2

Vatan-ı ikâmet; vatan-ı asliye dönmek, başka bir yeri ikâmet vatanı edinmek veya sefer mesafesi bir yolculuğa çıkmakla vatan-ı ikâmet olmaktan düşer. Oraya dönüldüğünde, onbeş günlük yerleşim kararı olmadıkça seferîlikten çıkılmış olmaz.

Evlenen kadın, sefer veya ikâmet hususunda eşinin ikâmetgâhına tabi sayılır. Asker de, seferde emir-komuta kademesine tabidir.

Namazların Kısaltılması

Müsafir hükmünde olan kimse, dört rekat farz namazlarını iki rekat olarak kılar ki, Hanefilerde vacibdir. Dört kılması mekruhtur. Bu durumda birinci Tahiyyata oturması farz hükmüne geçer ve terkinde namazbozulur. İki ve üç rekât olan namazlar aynen kılınır. Sünnetler ise ya tam kılınır veya bilhassa yol sırasında bir güçlük ve darlık hali varsa -sabah sünneti hariç- terkedilir.

Şafiîlere göre seferî kimse, dört rekatlı farzları iki veya dört rekat kılmakta serbesttir. Fakat iki kılması tercih edilir.

Hanefilere göre mukim olan, müsafirlikten kalma dört rekat namazları kaza ederken, onları ikişer rekat kılar. Müsafir olan da, mukimlik halinden kalan namazları tam olarak kaza eder. Şafiîlerde ise, seferîlikten kazaya kalanlar da mukim olunca tam kılınır. Fakat bunlar, seferîlikte kısaltılarak kılınır.3

Cemaatle namazda mukim müsafire, müsafir de vakit içinde mukime uyabilir. Müsafir imam, dört rekâtlı namazı iki yerine dört kılmış olsa, Hanefilere göre müsafirin son iki rekâtı nafile namaz hükmüne gireceğinden, ona uyan mukimlerin namazı bozulmuş olur. Mukim imama uyan müsafirin namazı, ikiden dört rekâta dönüşür. Dört rekâtın sonunda mukime uymuşsa, kalkıp onu dörde tamamlar.

Kadınların Yolculuğu

Hanefiler konuyla ilgili sahih hadislere dayanarak, kadının bir mahrem yakını veya eşi olmadan, sefer mesafesi bir yola ve hacca gidemeyeceği hükmünü benimsemişlerdir. Şafiîler ise, kadının yanında mahremi olmasa da, bir-iki kadın arkadaşı eşliğinde, farz olan hacca gidebileceğini kabul ederler. Ayrıca bazı Şafiî müctehidleri, meselenin emniyetle ilgili olduğunu, yolculuk güven ve emniyet halinde olduktan sonra mahrem akrabalık şartı aranmadan, kadınlar için de her türlü yolculuğun caiz olacağını söylemişlerdir.4

Buna göre; bugün emniyet ortamında ve ihtiyaç halinde, şehirlerarası otobüs, tren ve uçak gibi toplu taşıma araçlarıyla, gereken adab ve şartlarını gözeterek, kadınların -hele birkaçı beraberce olursa- mahremleri bulunmadan yolculuk yapmasının da, caiz olacağı söylenebilir.

1) Vehbe Zuhaylî: el-Fıkhu’l-İslamî, 2/1343; en-Nevevî: el-Mecmû; 4/210-212.

2) İbn-i Âbidin: Reddü’l-Muhtâr (Beyrut-1994), 2/614.

3) eş-Şirazî: el-Mühezzeb (Beyrut-1992), 1/340-341; el-Mecmû; 4/245.

4) en-Nevevî: Şerhu Sahîh-i Müslim (Beyrut-1997), 9/108-109; el-Mecmû; 7/68-70.